خانه وبلاگ

این روزها، هر جا که سرکی بکشید حرف از واکسن کروناست. آیا واکسن موثر است؟ اصلاً واکسن بزنیم یا نزنیم؟ واکسن کرونای کدام کشور بیشترین کارایی و اطمینان را دارد؟ آیا واکسن کرونا ما را از شر ویروس کرونا نجات خواهد داد؟ در این مقاله از داروخانه آنلاین دارودراگ سعی می‌کنیم، سوال‌های رایج درباره واکسن کرونا را با زبانی ساده و علمی پاسخ دهیم. با ما همراه باشید.

مروری بر تغییرات جهان در پی انتشار ویروس کرونا

احتمالاً از شروع قرن ۲۱ تا امروز، ذهن بشر هیچ‌وقت تا این اندازه، درگیر چگونگی ادامه‌ی زندگی روی زمین نبوده است. حتی اتفاقات وحشتناکی مثل سونامی، زلزله و جنگ هم نتوانستند همه انسان‌ها را در آنِ واحد، به یک درد مشترک دچار کنند. ویروس کرونا Covid-19 نه تنها سلامتی را به بازی گرفت، بلکه صنایع و فعالیت‌های اقتصادی را هم فلج کرد. از زمستان سال ۹۸ تاکنون، با‌ وجود دانش کمی که درباره ویروس کرونا بدست آمده، محققین درباره چیستی ویروس کرونا و راه‌های مقابله با آن تحقیقات را شروع کردند؛ اما خیلی هم موفق نبودند. به نظر می‌رسد که تا الان، هیچ دارویی برای درمان ویروس کرونا وجود ندارد. در عین حال، در بهار ۹۹ زمزمه‌هایی درباره ساخت واکسن به گوش رسید که همه را به برگشتن به زندگی عادی امیدوار کرد. اما تولید واکسن برای یک ویروس ناشناخته و خطرناک، چالش‌های خاص خود را نیز دارد.

واکسن‌ها پیش از رسیدن به مرحله‌ی تزریق بالینی به سال‌ها آزمایش و تحقیق نیاز دارند. اما خطر ویروس کرونا Covid-19 محققین را به رقابت واداشت تا هر طور که شده تا یکسال آینده واکسن را به مرحله تولید برسانند.

تا امروز ۵۸ واکسن تست انسانی و حداقل ۸۷ واکسن تست حیوانی خود را طی کرده‌اند. نخستین آزمایشات ایمنی واکسن برای انسان، در اسفند 98 شروع شد و ۱۳ واکسن در آذر سال 1399 به مراحل نهایی ساخت رسیده‌اند. برخی از این آزمایشات با شکست روبه‌رو می‌شوند و برخی دیگر ممکن است بدون دستاورد مشخص به پایان برسند. در این میان، تنها چند واکسن ممکن است در تحریک سیستم ایمنی بدن برای تولید آنتی بادی موثر علیه ویروس کرونا موفق شوند.

چرا به واکسن کرونا نیاز داریم؟

اکثر مردم هنوز در معرض ابتلا به ویروس کرونا هستند. فقط محدودیت‌های رفت‌وآمد، رعایت بهداشت و قرنطینه است که مانع از مرگ افراد بیشتری می‌شود. واکسن، بدن ما را در برابر ابتلا به ویروس آماده می‌کند و در خوشبینانه‌ترین حالت از بیمارشدن ما جلوگیری خواهد کرد. تزریق واکسن، کنار روش‌های درمانی پیشرفته‌تر، نوعی استراتژی خروج است. یعنی یک راه برگشت برای زمانی که ممکن است ویروس ما را غافلگیر کند، داشته باشیم.

چرا ساخت واکسن کرونا این‌قدر طول کشیده است؟

واکسن کرونا هم بالاخره بعد از انتظارات طولانی به بازار عرضه شد، اما چرا تولید این واکسن اینقدر طول کشیده؟ علاوه‌ بر این، مراحل بسیاری برای تایید ایمنی و کارایی واکسن وجود دارد که باید طی شوند. اما مراحل تولید واکسن کرونا چیست؟

بررسی چرخه تولید واکسن از آزمایشگاه تا بالین

مطالعات پیش‌بالینی: در این مرحله محققین، واکسن جدید را روی سلول‌ها آزمایش می‌کنند و سپس آن را به حیواناتی مانند موش یا میمون می دهند تا ببینند پاسخ ایمنی ایجاد می‌شود یا نه.

فاز اول - ایمنی

برای آزمایش ایمنی و میزان دوز و همچنین تأیید تحریک سیستم ایمنی، واکسن به افراد محدودی، تزریق می‌شود.

فاز دوم - آزمایش

محققان واکسن‌ها را به صدها نفر از بین گروه‌های مختلف سنی مانند کودکان و افراد مسن می‌دهند تا واکنش بدن آن‌ها را در برابر واکسن بسنجند. در این مرحله، تحریک سیستم ایمنی بدن در مقیاس وسیع‌تری آزمایش می‌شود.

فاز سوم - کارایی

در این مرحله، افراد مورد آزمایش به دو گروه تقسیم می‌شوند. به یک گروه واکسن و به گروه دیگر دارونما تزریق می‌شوند. این سری از آزمایشات، تعیین می‌کند که آیا واکسن از بدن در برابر ویروس کرونا محافظت می‌کند یا نه. آزمایشات فاز سوم به اندازه‌ای بزرگ است که شواهد کافی از عوارض جانبی نسبتاً نادری که ممکن است در مطالعات قبلی مشاهده نشده باشند را نشان دهد.

• تایید زودرس یا محدود: بعضی از شرکت‌های تولید واکسن، بدون انجام فاز سوم، نتایج آزمایشات را تصویب می‌کنند. کارشناسان این کار را عجولانه و خطرناک توصیف می‌کنند.

تأیید نهادهای نظارتی

در هر کشور، نهادهای نظارتی با بررسی نتایج آزمایشات، درباره تأیید سلامت و کارایی واکسن تصمیم‌گیری می‌کنند.

توقف

اگر محققان، علائم نگران‌کننده‌ای در داوطلبان مشاهده کنند، می‌توانند درخواست توقف تزریق واکسن را بدهند. پس از بررسی‌های مجدد، ممکن است واکسن به چرخه تولید بازگردد یا کاملاً متوقف شود.

پس از توزیع گسترده واکسن هنوز باید ماسک بزنیم؟ پس از تزریق آن چطور؟

می‌دانیم از ماسک‌زدن کلافه شده‌اید. اما سازمان‌ جهانی بهداشت و سایر ارگان‌های معتبر توصیه می‌کنند تا زمانی که نتایج واکسیناسیون گسترده اعلام نشده، ماسک بزنید. چون واکسن ویروس کرونا ممکن است در همه افراد ایمنی‌زایی ایجاد نکند و تعداد زیادی هنوز مستعد آلودگی باشند. بنابراین، باید تا مدت‌های طولانی پس از تزریق واکسن، تمامی پروتکل‌های بهداشتی را تمام و کمال رعایت کنید.

بیشتر بخوانید: حتی اگر کرونا گرفته‌اید لازم است واکسن بزنید

چه افرادی در صف اول دریافت واکسن کرونا هستند؟

همانطور که می‌دانید، سن و بیماری‌های زمینه‌ای دو عامل تأثیرگذار بر میزان خطر بیماری کروناست. در بسیاری از کشورها مانند امریکا و بریتانیا، اولویت تزریق واکسن با افراد بالای ۸۰ سال، کادر درمان، سالمندان و بیماران قلبی و افراد دارای مشکلاتی تنفسی خواهد بود.

اگر قبلاً به ویروس کرونا مبتلا شده باشیم، دیگر نیازی به دریافت واکسن نداریم؟

مصونیت طبیعی، واکنش بدن است که پس از یک دوره بیماری، از ابتلای مجدد به ویروس جلوگیری می‌کند. درحال حاضر، اطلاعات کافی از میزان مصونیت طبیعی در برابر ویروس کرونا در دسترس نیست. شواهد اولیه نشان می‌دهد که ایمنی طبیعی کووید ۱۹، ممکن است چندان بادوام نباشد. اما برای رسیدن به یک نتیجه قابل اطمینان به مطالعات بیشتری نیاز داریم.

از چه روش‌هایی برای تولید واکسن کرونا ویروس استفاده شده است؟

واکسن غیرفعال (inactivated vaccine)

در این روش، با کمک یک ماده شیمیایی، ویروس کشته می‌شود و برای ساخت واکسن مورد استفاده قرار می‌گیرد. از متد واکسن غیرفعال، برای تهیه واکسن فلج اطفال و هپاتیت استفاده می‌شود.

واکسن زیرواحد (Subunit vaccine)

از قطعات ویروس مانند پروتئین اسپایک (Spike) برای ساخت واکسن استفاده می‌شود. با این روش، واکسن ویروس پاپیلومای انسانی تولید شده است.

واکسن ویروسی ضعیف و زنده (Weakened, live viral vaccine)

ویروس در آزمایشگاه، در سلول‌هایی متفاوت از سلول‌های افراد آلوده، رشد می‌کند. بااین کار توانایی تکثیر ویروس کمتر شده و از این ویروس ضعیف، برای تولید واکسن استفاده می‌شود. پس از تزریق، ویروس ضعیف شروع به تکثیر می‌کند. ویروس ایجاد شده به ‌اندازه‌ای است که بتواند پاسخ ایمنی ایجاد کند اما برای بیمارشدن کافی نیست. از بروز سرخک، سرخچه، اوریون و آبله‌مرغان با کمک واکسن ویروسی ضعیف و زنده جلوگیری می‌شود.

واکسن ناقل ویروس (viral vector vaccine)

در این روش از ویروس غیربیماری‌زا به عنوان ناقل ژن پروتئین اسپایک ویروس بیماری‌زا استفاده می‌شود. سپس ویروس غیربیماری‌زا وارد بدن شده و شروع به تکثیر می‌کند. از آن‌جایی که آنتی‌ژن‌های ویروس شبیه به آنتی‌ژن‌های ویروس بیماری‌زاست، بدن دستور تولید آنتی‌بادی می‌دهد. این آنتی‌بادی‌ها از اتصال پروتئین اسپایک ویروس به سلول‌های بدن و ایجاد عفونت جلوگیری می‌کنند. واکسن ابولا از همین طریق ساخته شد.

واکسن DNA  (DNA vaccine)

ژنی که پروتئین اسپایک ویروس را کد می‌کند، در یک قطعه کوچک و دایره‌ای شکل از DNA قرار می‌گیرد که به آن پلاسمید گفته می‌شود. سپس پلاسمید‌ها به عنوان واکسن تزریق می‌شوند. در حال حاضر هیچ واکسن دارای مجوزی با این متد ساخته نشده است.

واکسن mRNA

واکسن حاوی RNA پیام‌رسان است که mRNA نامیده می‌شود. این RNA حاوی کد پروتئین است. با تولید پروتئین‌ها، بدن برای ایجاد ایمنی شروع به تولید آنتی‌بادی می‌کند.هیچ‌کدام از واکسن‌های مجاز فعلی از این روش استفاده نمی‌کنند.

معروف‌ترین واکسن‌های مقابله با ویروس کرونای تولید شده در سراسر جهان

1. واکسن دانشگاه آکسفورد / AstraZeneca

• ساخته‌شده از یک نسخه ضعیف از ویروس سرماخوردگی شامپانزه که برای تکثیر نشدن در بدن انسان اصلاح شده است.
• در دو دوز تزریق می‌شود.
• شرایط نگهداری آسان و عدم نیاز به دمای پایین
• ایجاد ۷۰٪ ایمنی در دوز اول و ۹۰٪ در دوز دوم
• پاسخ ایمنی قوی در افراد مسن

2. واکسن Pfizer / BioNtech

• مصونیت بالای ۹۰٪ ایجاد می‌کند.
• این واکسن در دو دوز و به فاصله سه هفته تزریق می‌شود.
• حدود ۴۳۰۰۰ نفر واکسن زده‌اند و هیچ جای نگرانی برای ایمنی آن وجود ندارد.
• واکسن باید در دمای حدود ۷۰- درجه سانتیگراد نگهداری شود.
• حمل‌ونقل در جعبه مخصوص، بسته‌بندی در یخ خشک و با GPS ردیابی می‌شود.

3. واکسن مدرنا / Moderna vaccine

• این واکسن تا ۹۴.۵٪ مواقع ایمنی ایجاد می‌کند.
• این دارو در دو دوز، با فاصله چهار هفته تجویز می‌شود.
• نگهداری آن از Pfizer راحت‌تر است. زیرا تا ۶ ماه در دمای ۲۰- درجه سانتیگراد کیفیت خود را حفظ می‌کند.

سایر واکسن‌های مقابله با کرونا:

• اطلاعات مربوط به واکسن Sputnik V روسی که عملکردی مشابه واکسن آکسفورد دارد، نشان از کارایی ۹۰٪ آن دارد.
• سه واکسن از موسسه محصولات بیولوژیک ووهان (Wuhan Institute of Biological Products)، سینوفرم چین (Sinopharm) و موسسه تحقیقاتی گامالیای روسیه (Gamaleya Research Institute) درحال گذراندن مراحل نهایی آزمایش هستند.

آیا واکسن کرونا ما را نجات خواهد داد؟

اختراع واکسن یکی از موفقیت‌های بزرگ عرصه پزشکی مدرن بود. به گفته سازمان جهانی بهداشت (WHO) بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵، به لطف واکسیناسیون جهانی از مرگ حداقل ۱۰ میلیون انسان جلوگیری شده است. و میلیون‌ها انسان دیگر از مصائب و معلولیت‌های ناشی از ذات‌الریه، سرخک، آبله مرغان، فلج اطفال و هپاتیت مصون مانده‌اند. اما تا کنار گذاشتن ماسک و برگشتن به زندگی قبلی هنوز راه درازی در پیش داریم. حتی اگر آزمایشات و تحقیقات، ایمنی واکسن را ثابت کنند و نهادهای نظارتی تزریق آن را تأیید کنند، واکسن کرونا باید در مقیاس عظیمِ میلیاردها دوز تولید شود. چون به گفته متخصصان تنها راه مقابله با شیوع بیماری‌های ویروسی همه‌گیر، ایمنی گله‌ای است. یعنی فقط زمانی جهان جای امنی برای زندگی کردن است که ۶۰ تا ۷۰ درصد جمعیت جهان نسبت به ویروس کرونا ایمن شوند.